گذری بر تاریخ 5 هزار ساله بوشهر/ وقتی بریتانیای کبیر شکست خورد
زمانی بوشهر جریان امور را در جهت موقعیت خود یافت که نادرشاه افشار کارگاه کشتی‌سازی‌اش را در این بندر دایر کرد و بخشی از جهازات (کشتی‌ها) سلطانی‌اش را در آنجا مستقر ساخت.
خبرگزاری فارس - بوشهر، سینا ناجی: بر اساس کشفیات باستانی و آثار به‌دست آمده معلوم شده است که قدمت بوشهر به سه هزار سال قبل از میلاد مسیح یعنی در حدود پنج هزار سال می‌رسد؛محمدتقی مصطفوی در کتاب آثار باستانی در خلیج‌فارس در خصوص بوشهر می‌گوید: بوشهر یکی از مهم‌ترین آثار باستانی خلیج‌فارس است و ویرانه‌های ریشهر قدیم و آثار باستانی دیگر و شهر کنونی بندر بوشهر را در بردارد.
بوشهر در سال ۱۶۴۵ در نقشه‌های دریانوردی اروپایی ثبت شده بود و کاپیتان روباکر هلندی از دماغه صاف و مسطح ابوشهر یا بوشهر سخن به میان می‌آورد. (۱)
بوشهر مانند شمار زیادی از بنادر در خلیج‌فارس برای قرن‌ها نقش ناچیز تجارت در منطقه ایفا می‌کرد زیرا ساکنان عمدتا به صید ماهی و مروارید می‌پرداختند؛ این امر به این مفهوم نبود که بوشهر نمی‌خواست نقش برجسته‌تری را برعهده بگیرد در واقع در قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی بوشهر کوشید تا این نقش را بر عهده بگیرد اما سیاست دولت مرکزی و همچنین شرایط عینی بازار اجازه نمی‌داد که این بندر بتواند برای هرمز تا سال ۱۶۲۶ میلادی و نیز برای بندر عباس بعد از سال ۱۶۲۲ به‌صورت رقیبی عمده در آید. (۱)
زمانی بوشهر جریان امور را در جهت موقعیت خود یافت که نادرشاه افشار کارگاه کشتی‌سازی‌اش را در این بندر دایر کرد و بخشی از جهازات (کشتی‌ها) سلطانی‌اش را در آنجا مستقر ساخت؛ بوشهری‌ها به عنوان ملوان در این جهازات به خدمت گرفته شدند این درحالی بود که شیخ بوشهر نیز وظیفه امیرالبحری(دریابیگی) ناوگان را برعهده داشت. (۱)
دیولافوا و کشتی‌های نادری
دیولافوا ضمن توصیف ورودی شهر و اشاره به حصار و باروی بندر به کشتی‌های بلا استفاده و مخروبی اشاره می‌کند که کنار ساحل افتاده و در حال پوسیدن‌اند: قبل از رسیدن به حصار شهر مدتی باید در طول بندر راه پیمود آب در بندر کم عمق است و کشتی نمی‌تواند به ساحل نزدیک شود فقط چند قایق کوچک ماهی‌گیری در آنجا دیده می‌شود. در فاصله کمی از دروازه شهر چهار کشتی یا بهتر بگویم چهار قایق بزرگ که از بادبان و دکل عاری هستند از پهلو در کنار دریا افتاده‌اند به طوری که می‌گفتند این‌ها یک دسته از کشتی‌های دولتی بوده‌اند و چندین سال است که بر روی شن‌های ساحلی در حال پوسیدن هستند شاید سابق بر این ترس و وحشتی از خشم و غضب رب النوع دریا نداشته و در میان دریا با توفان می‌جنگیده‌اند ولی امروز به کلی از کار افتاده‌اند. (۲)
با قلمرو نادرشاه افشار تاریخ جدید بوشهر نیز آغاز شد، نادر و سیاست دریایی او برای مبارزه با عثمانی‌ها و گسترش قلمرو دریایی خود در خلیج‌فارس سبب گردید تا این شهر بار دیگر مورد توجه خاص قرار گیرد. نادرشاه با به کار گماردن یک تاجر انگلیسی به نام جان التون بوشهر را به صورت یک مرکز مهم کشتی‌سازی و پادگان نظامی در می‌آورد بنابر گزارش‌های هلندی‌ها در زمان نادرشاه ناوگانی با هشت تا ۱۰ هزار مرد در بوشهر مستقر بوده است همچنین چندین کارخانه کشتی‌سازی نیز در این شهر احداث گردیده بود. مورخان و سیاحان انگلیسی که چندین سال به بوشهر سفر کرده‌اند از چندین کشتی نیمه ساخته در این شهر گزارش نموده‌اند که محصول کارخانه کشتی‌سازی نادرشاه اقشار در بوشهر بوده است. (۳)
ناوگان دریایی مستقر در بوشهر
در خصوص ناوگان دریایی ایران در زمان قاجار باید گفت که از لحاظ ناوگان دولتی در این زمان ایران بسیار ضعیف بود ولی در عوض ناوگان شخصی تجار ایرانی در خلیج‌فارس و دریای عمان در این عصر بسیار قوی بود به گونه‌ای که این مطلب مورد اعتراف تمامی نویسندگان و سیاحان خارجی و داخلی است.
پولاک پزشک اتریشی ناصرالدین‌شاه در سفرنامه خود در این‌باره می‌گوید: هرچند که در ایران منصب دریابیگی وجود دارد دولت [ایران] به استثنای چند قایق کشتی دیگری در دریا ندارد زیرا طبق قرار داد ترکمنچای دست ایران از دریای خزر کوتاه است و کشتیرانی ساحلی در خلیج‌فارس نیز توسط چند قایق عربی انجام می‌گیرد؛ با وجود این همه بعضی از تجار دارای کشتی‌های شراعی در بوشهر هستند که تجارت بین هندوستان و ایران را تامین می‌کند. (۴)
تجاوز اول بریتانیا به خاک بوشهر
اشغال بوشهر توسط نیروی دریایی انگلیس موجی از تنفر و انزجار در توده مردم به وجود آورد ولی مردم به‌دلیل تفوق نیروهای اشغالگر و عدم حمایت دولت مرکزی کاری از دستشان بر نمی‌آمد حاکم وقت بوشهر نیز تسلیم وضع موجود شده و کاری انجام نمی‌داد؛ در تهران هم دولت مرکزی چنان درگیر مسئله هرات و لشکرکشی به آنجا شده بود که نیروی دیگری نداشت و اساساً بوشهر را رها کرده بود.
مردم از همه جا قطع امید کردن و به ناچار به مجتهد و روحانی بزرگ‌شهر پناه بردند در آن هنگام مجتهد شهر بوشهر و مضافات شیخ حسن آل‌عصفور بود که از سال ۱۲۱۶ قمری از بحرین به بوشهر مهاجرت کرده و با ساختن بنایی به نام مجلسی رهبری و هدایت دینی و سیاسی مردم را عهده دار شده بود؛ شیخ حسن آل‌عصفور به مجرد شنیدن خبر اشغال بوشهر و حضور نیروهای انگلیسی و هندی در این شهر علیه بریتانیا اعلام جهاد کرد؛ چون سربازان ایرانی را شکست خورده یافته بود به نیروی مردمی و عشایر اطراف بوشهر روی آورد و از باقرخان تنگستانی خان و حاکم این منطقه برای مبارزه با ارتش انگلستان درخواست نمود. (۵)
همین اقدامات زمان‌شناسانه و به‌جای شیخ حسن آل‌عصفور باعث شد تا بریتانیا عقب‌نشینی کند و مردم جنوب به‌ویژه بوشهر به این خودباوری برسند که با وحدت و انسجام می‌توانند بریتانیای کبیر را هم شکست دهند.
۱- تاریخ بوشهر از صفویه تا زندیه؛ ویلم فلور
۲- مادام ژان دیولافوا؛ ایران کلده و شوش
۳- تاریخ اقتصادی – اجتماعی بوشهر؛ رضا دشتی
۴- ایران و ایرانیان؛ یاکوب ادوارد پولاک
۵- فارسنامه؛ حسین فسایی جلد ۱