مسجد جامع خاش نماد تاریخی وحدت شیعه و سنی
اثر تاریخی زیبا و منحصر به فرد مسجد جامع قدیم خاش سیستان و بلوچستان، نماد برجسته ای از وحدت شیعه و سنی از گذشته های دور تاکنون و از جاذبه های دیدنی این شهرستان است که می تواند در لیست بازدیدهای مسافران نوروزی قرار گیرد.
این مسجد در سالهای قبل و بعد از پیروزی انقلاب مرکز برگزاری آیین ها، مجالس و نشست های مردمی اعم از فارس و بلوچ و اهل سنت و تشیع و مکانی برای اقامه فریضه نماز و راز و نیاز با خداوند یکتا بوده و هست.
شهر خاش از زمانهای قدیم تاکنون مرکز مهر و محبت، دوستی و برادری، اتحاد و همدلی و ارتباطات قومی و مذهبی در منطقه بوده و همه شهروندان با عشق و علاقه به فکر حل مشکل یکدیگر بودند و در مسائل مختلف با هم وحدت نظر داشتند.
برخی افراد سالخورده و مسن و به قولی قدیمی های خاش می گویند: در این مسجد برادران فارس و بلوچ اعم از شیعه و اهل سنت گرد هم آمده و نماز می خواندند و به بحث و گفت وگو و تبادل نظر در مسائل اجتماعی و مذهبی می پرداختند.
شهر خاش در زمانهای قدیم مسجدی برای برپایی نماز و عبادت نداشت تا این که حدود 100 سال پیش فرد خیری به نام «امامی» از یزدی های مقیم خاش برای ساخت مسجد پیش قدم شد و یک تیمسار ارتش نیز برای تکمیل بنا و ساخت مناره آن اقدام کرد.
در آن زمان آب سفره زیر زمینی خاش بسیار بالا بود به طوری که بعد از پی کنی و اجرای سنگ بنای این مسجد آب بالا آمده و مردم و کارگران بسیج شدند و با سنگ و آهک جلوی آب را گرفتند و بدین صورت عملیات ساخت این مکان مذهبی به عنوان نماد اتحاد و همدلی مردم انجام و به مکانی برای قرار گرفتن شهروندان در کنار یکدیگر و عبادت و راز و نیاز با خدای متعال تبدیل شد.
با توجه به اینکه فضای این مکان برای برگزاری نماز جمعه ناکافی بود امام جمعه و مردم خاش تصمیم گرفتند در نزدیکی آن مسجدی بزرگ و دارای گنجایش جمعیت مردم مومن خاش بسازند.
رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خاش گفت: احداث ساختمان اولیه این مسجد به سال 1307 هجری شمسی باز می گردد.
ملک مسعود ریگی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: این بنا مرکب از دو قسمت عمده بوده که یکی ساختمان اصلی مسجد و دیگری مناره الحاقی به آن است.
وی اظهار داشت: این ساختمان با زیر بنای 247 متر مربع دارای یک فضای کاملا سر پوشیده است که پوشش های ضربی آن مجموعا بر روی شانزده ستون اجرا شده که هر چهار ستون آن تشکیل یک چهار طاقی با طاقها و سقف ضربی چهار ترک را داده که شبستانی ستون دار و سرپوشیده را پدید آورده و در حد فاصل هر دو ستون برای تامین نور کافی فضای شبستان مسجد، پنجره ای تعبیه شده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خاش خاطر نشان کرد: مناره مسجد جامع خاش مربوط به دوره قاجار و به شماره 2026 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
به گفته ریگی این بنا الهام گرفته از معماری سنتی ایران و از نوع استوانه ای مارپیچ و بصورت منفرد ساخته شده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خاش ادامه داد: این بنا دارای بدنهای بلند و کشیده است و مصالح بکار رفته در این مناره آجر، ملاط، ماسه، آهک و گچ بوده و با آجرهای سخت و مقاوم ساخته شده است.
وی یادآور شد: مناره دارای پایه ای کوتاه و مدور است که با آجر چینی با اشکال مختلف و طرحهای هندسی تزیین شده است بر روی قاعده این مناره پایه ای کوتاه با شیبی ملایم که با شیب داخلی دیوار منطبق است، ایجاد شده است.
وی گفت: آجر و آجرچینی در مناره و بندکشیها به چند طریق انجام گرفته که به مناره مسجد ابهت خاصی داده است.
ریگی اظهار داشت: بر روی پایه کوتاه دوم شیارهایی باریک و بلند با طوق و بند باریکی از هم جدا شده و بصورت مارپیچ بر روی سطح مناره با آجر ایجاد شده و بر روی مناره جمله زیبای 'لا اله الا الله' نقش بسته است.
وی افزود: در احداث ساختمان اصلی مسجد بیشتر به جنبه کاربری مذهبی بنا توجه شده است و زیباترین تزیینات معماری را می توان در نحوه آرایش آجرهای بکار رفته در مناره مشاهده کرد که بصورت رج چینی در قسمت پایین مناره و تزیین آجری برجسته مارپیچ در قسمت میانی و فوقانی و همچنین به ایجاد تزیین آجری برجسته کنگره ای شکل در راس مناره قابل مشاهد است.
ریگی گفت: از عناصر تزیینی دیگر بنا وجود کتیبه آجری در ساقه مناره آن است که زیبایی و اصالتی خاص به بنا بخشیده است.
مسجد جامع در مرکز شهر و در حاشیه خیابان امام خمینی ( ره ) خاش واقع است.
شهر خاش از توابع استان سیستان و بلوچستان در فاصله 185 کیلومتری جنوب زاهدان و درمسیر زاهدان به ایرانشهر و چابهار قرار دارد و همه ساله در ایام نوروز به سبب نصب سیاه چادر، عرضه صنایع دستی، اجرای برنامه های متنوع و پذیرایی از مسافران نوروزی، میزبان شمار زیادی از هموطنان است.