سرزمین یادها و نشانه ها
مدینه/ قبرستان بقیع
«بقیع» یعنی مکانی وسیع که در آن درخت و ریشه اش باشد. این درختان در مکان های مختلف این منطقه و جود داشته و به«غَرقَد» معروف بودند؛لذا اینجا را«بقیع الغَرقَد» نامیده اند.
انتهای بقیع محل دفن اموات یهود و غیر مسلمان بود و دیواری آن قسمت را از بقیع جدا می کرد. آن قسمت را«حَشّ کوکب» می گفتند. در دوران امویان دیوار را برداشتند و حَشّ کوکب را به بقیع ملحق کردند. وسعت بقیع بیش از آن صدمتر در صدو پنجاه متر بوده است.
قبرستان بقیع مدفن بسیاری از بزرگان دین و اولیای خدا و اصحاب رسول خداست.اینک به معرفی برخی از مدفونین این قبرستان می پردازیم:
۱-امام حسن مجتبی(ع)؛ که در سال پنجاه هجری؛در چهل و هفت سالگی به شهادت رسید.
۲-امام زین العابدین(ع)؛که در سال نودو پنج هجری؛ در پنجاه و هفت سالگی شهید شد.
۳-امام محمد باقر(ع)؛که در سال صدو چهارده هجری؛در پنجاه و نه سالگی شهید شد.
۴-امام جعفر صادق(ع)؛که در سال صدو چهل و هشت هجری؛در شصت و پنج سالگی وفات یافت.
۵-عباس بن عبدالمطلب؛عموی پیامبر که در سال سی و دو هجری؛ درهشتاد وهفت سالگی وفات یافت. ایشان سه سال از پیامبر(ص) بزرگتر بود. قبر وی نزدیک قبور چهار امام است.
۶-فاطمهٔ بنت اسد؛مادر گرامی امیرالمؤمنان(ع) که پیامبر(ص) بر جنازه اش نماز خواند و سپس وارد قبر وی شد و در آن دراز کشید و قرآن تلاوت کرد. آنگاه پیراهن خود را کف قبر پهن کرد و فاطمهٔ بنت اسد را در میان آن خوابانید و فرمود:«هیچ کس جز فاطمه از فشار قبر در امان نمی ماند.» وی در سال سوم هجری وفات یافت و قبرش در کنار قبر چهار امام است.
۷-دختران پیامبر(رقیه؛ زینب؛ ام کلثوم) البته این سه تن دختر خوانده های پیامبرند. رقیه که خواهر زاده حضرت خدیجه است و همسر عثمان خلیفهٔ سوم بود. وی در سال دوم هجرت دنیا را وداع گفت. بعد از فوت رقیه؛عثمان با امّ کلثوم ازدواج کرد. ام کلثوم در سال نهم هجرت وفات کرد. زینب نیز در سال هشتم هجری؛در پنجاه و هشت سالگی وفات یافت و سه سال از پیامبر(ص) کوچکتر بود. شوهر او در جنگ بدر به اسارت مسلمانان در آمد. پیامبر(ص) طلاق او را از شوهرش گرفت و پس از مسلمان شدن وی دوباره وی را به او تزویج کرد.
۸-قبور همسران پیامبر؛ به جز میمونه و حضرت خدیجه. امّ سلمه؛امّ حبیبه؛ عایشه؛ سوده؛ جویریه؛ حفصه؛ صفیه؛ زینب؛ ماریهٔ قبطیه.
۹- عقیل؛ برادر حضرت علی(ع).
۱۰-عبدالله بن جعفر طیار؛ برادر زاده و داماد حضرت علی(ع)؛ که در سال هشتاد هجری در سن نود سالگی وفات یافت.
۱۱-مالک بن انس؛ شاگرد امام صادق(ع) و رئیس مذهب مالکیه.
۱۲-نافع؛ شیخ القرّاءِ.
۱۳- ابراهیم؛ فرزند پیامبر(ص).
مادرش ماریه قبطیه است. ماریه کنیزی بود که فرمانروای مصر او را به پیامبر(ص) هدیه کرد که بعدا افتخار همسری آن حضرت را یافت.
ابراهیم در سال نهم هجری در سم هجده سالگی از دنیا رفت و پیامبر(ص) از مرگ وی بسیار متأثر و اندوهگین شد.
حضرت دستور داد او را کنار قبر عثمان بن مظعون دفن کنند. پس از دفن پیامبر(ص) بر روی قبر وی آب پاشید. ابراهیم اولین کسی است که بر قبرش آب پاشیده شد.
۱۴-عثمان بن مظعون؛ وی یکی از اصحاب با وفای پیامبر بود و نخستین کسی است که در قبرستان بقیع به دستور آن حضرت دفن شد. رسول خدا(ص) قبر وی را با تعدادی تخته سنگ علامت گذاری کرد و فرمود:«این سنگ نشانه ای باشد که اهل بیت و نزدیکانم را در کنار قبر عثمان بن مظعون دفن کنند.» لذا وقتی ابراهیم در گذشت از پیامبر(ص) سوال شد او را کجا دفن کنیم؟ حضرت فرمود:
«عِنْدَ قَبْر أَخی عُثْمان بن مَظْعُون.»
۱۵-شهدای اُحد؛ افرادی که در جنگ احد به شهادت رسیدند؛به دستور پیامبر(ص) در همان منطقهٔ احد دفن شدند. تعدادی از مجروحان جنگ احد که به مدینه منتقل شده بودند و پس از مدتی بر اثر شدت جراحت به شهادت رسیدند در بقیع به خاک سپرده شدند.
۱۶-شهدای واقعهٔ حرّه؛ در سال شصت و سه هجری به دستور یزید بن معاویه لشکری برای سرکوب مردم مدینه؛ عازم این شهر شد و به قتل عام مردم پرداخت. در این قتل و خونربزی تعداد بسیاری از انصار و مهاجران و شیعیان کشته شدند و نوامیس مردم مورد تجاوز سپاه بنی امیه قرار گرفت. تعداد زیادی از شهدای واقعهٔ حره در قبرستان بقیع به خاک سپرده شدند.
۱۷-اسماعیل؛ فرزند امام جعفر صادق(ع).
قبر وی پیش تر در نزدیک در ورودی بقیع بود که در طرح توسعه اطراف مسجدالنبی و تعمیر اطراف بقیع تخریب شد و چون جنازه وی صحیح و سالم بود؛آن را به درون بقیع بردند و کنار شهدای حره و احد دفن کردند.
او در زمان حیات امامم صادق(ع) فوت کرد؛ ولی افرادی به امامت او بعد از پدر اعتقاد داشتند و می گفتند که اسماعیل از دنیا نرفت و بعد از پدر به امامت رسید. این فرقه را«اسماعیلیه» می نامند.
۱۸-عثمان بن عفّان؛ حامیان خلیفه سوم می خواستند او را کنار پیامبر(ص) دفن کنند؛ اما مردم مانع شدند. لذا او را به سوی بقیع بردند. و در انتهای بقیع که در آن زمان«حشّ کوکب» نامیده می شد دفن کردند.
۱۹-ابو سعید خُدری؛ وی یکی از اصحاب پیامبر گرامی و از شیعیان امیر مومنان و راویِ احادیث بسیار از ایشان است.
۲۰-سعد بن معاد؛ همان بزرگواری که پیامبر(ص) با نود هزار فرشته بر جنازه اش نماز گزاردند.او محبت سرشار به امیر مؤمنان داشت.
۲۱- حلیمهٔ سعدیه؛ مادر رضاعی پیامبر؛آن حضرت پنج سال تحت سرپرستی حلیمهٔ سعدیه بود.
۲۲-صفیه؛ عمهٔ پیامبر(ص)که مادذر زبیر است و عاتکه مادر امّ سلمه همسر پیامبر است.
۲۳- امّ البنین؛ مادر حضرت ابوالفضل(ع)
همچنین مقداد؛ مالک اشتر و جابربن عبدالله انصاری نیز در بقیع دفن گردیده اند.
(سایت اختصاصی فیش حج محمد/برگرفته از کتاب سرزمین یادها و نشانه هامحمد فرقانی)