نگاهی کلی:
بیایید به نتیجه گیری بنشینیم؛باید بفهمیم که آنچه کرده ایم چه بود؟ این همه چه معنایی داشت؟ این رازها چیست؟
بیایید به نتیجه گیری بنشینیم؛باید بفهمیم که آنچه کرده ایم چه بود؟ این همه چه معنایی داشت؟ این رازها چیست؟
تصوف-بی آنکه بر عرفات و مشعر بگذرد- از منا آغاز میکند و در منا می ماند؛و فلسفه تا مشعر می آید و به منا نمی رسد و تمدن؛ بی مشعر ومنا؛در عرفات ساکن است و اسلام از عرفات آغاز می کند وبر مشعر می گذرد؛گذری مسئول ومهاجم و آن گاه؛به منا میرسد؛مرحلهٔ ایده آل و عشق!
و در منا! سرزمین عشق؛عجبا که در آن؛هم خدا و هم ابلیس!
که در اینجا از تو سخن می گویند و از سر گذشت تو.سخن از جهان نیست؛ که در جهان تنها خدا است؛ توحید! سخن از انسان است که دراو؛خدا و ابلیس خانه دارند؛ثنویت؛ در انسان است نه در طبیعت؛و منا سرزمین ایمان و عشق تو است؛ سرنوشت تو؛ آنجا که خدا و ابلیس بر سر اسماعیل تو در درونت می جنگند!منا؛ سرزمین آرزوهای تو است!
و عجبا که در روز پیروزی؛ عید خون؛و به جای جشن ولادت فررزند؛جشن شهادت فرزند!
عید قربان!
این ملت را ببین و سنت و تاریخ و افتخارات این ملت را!
نه ملت خون وخاک؛ که ملت عقیده و جهاد!
امت توحید!
بندگانی که رسالت آزادی انسان را-از آدم تا آخرالزمان-بر دوش دارند و دامنهٔ جنگ برای آزادی را تا اعماق فطرت خویش گسترش داده اند! وصحنهٔ جهاد را از بدر تا منا کشانده اند بندگانی که معنی آزادی را تا چنین اوجی می فهمند! آزاد شدن نه تنها از فرعون؛که از اسماعیل نیز! نه تنها از دشمن؛ که از خویش؛ هم...!
(سایت اختصاصی فیش حج محمد/بر گرفته از کتاب حج دکتر شریعتی)