سلطانیه با وجود کوچکی پیشینه بزرگی دارد و به تنهایی چندین اثر تاریخی مانند گنبد سلطانیه، چلبی اوغلی، داش‌کسن، ملا حسن کاشی و... را در خود جای داده است اثاری که هر کدام به تنهایی می‌توانند موجب تحول در گردشگری یک منطقه یا یک شهر شوند.
این شهر مانند یک موزه با آثار قدیمی است که بناهای تاریخی و زیبای آن چشم هر بیننده‌ای را می‌نوزاد تا هر تماشاگری به تمجید از سازندگان این آثار بپردازند.
شهر تاریخی سلطانیه با وسعتی در حدود 156 هکتار در ناحیه مرکزی متمایل به غرب استان زنجان قرار گرفته که از شمال به طارم علیا از شرق به حومه ابهر، از جنوب و جنوب غربی به شهرستان خدابنده و از غرب به شهر زنجان مشرف است.
به گواهی منابع تاریخی موجود، شهر سلطانیه کنونی که «اریباد» نام داشته نخستین بار در دوره ایلخانان مغول بنا شده است، که پس از استقرار در ایران و انتخاب تبریز به عنوان پایتخت، دشت وسیع و سرسبز سلطانیه کنونی را برای شکار و گذران ییلاق انتخاب کردند و محل «قنقوراولانگ» یعنی شکارگاه شاهین نامیده می‌شد.
اوج شکوفایی شهر سلطانیه در زمان «اولجایتو» معروف به سلطان محمد خدابنده است، وی از سال ۷۰۲ پس از اقدامات اولیه و ناتمام ارغوان چهارم کار ساخت شهر را از سر گرفت و برای انجام این کار بسیاری از هنرمندان، صنعتگران و بازرگانان را به این شهر کوچاند و این محل از این پس سلطانیه محل شاه‌نشین نامیده شد.
اولجایتو دستور ساخت بارویی به طول 30 هزار گام را داد و امر کرد تا آرامگاه با عظمتی درون این بارو برایش ساخته شود، به این ترتیب بنای باشکوهی ساخته شد که امروزه گنبد سلطانیه نامیده می‌شود و سومین گنبد بزرگ جهان به حساب می‌آِید.
برخی عقیده دارند که اولجایتو «سلطان محمد خدابنده» این بنا را به آرامگاه امامان شیعه اختصاص داده بود و قصد داشت تا پیکر مطهر حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) را به این محل انتقال و در تربتخانه گنبد که با خاک کربلا ساخته شده بود منتقل کند که با مخالفت علمای شیعه مواجه شد.
همچنین اولجایتو به هر یک از بزرگان دستور داده بود تا محله‌ای به نام خود در شهر بنا کنند و خواجه رشیدالدین فضل‌الله و چلبی‌اوغلو از افرادی بودند که در سلطانیه محله‌ها و عماراتی ساختند، مجموعه مقبره و خانقاه چلبی‌اوغلو در این دوران ساخته شد که در ادامه درباره هویت شخص مدفون، دست‌اندرکاران ساخت و... بررسی تفصیلی صورت گرفته است.
شهر سلطانیه با تاریخ و قدمت 7 هزار ساله خود همه ساله آماده پذیرایی از گردشگران داخلی و خارجی به ویژه در ایام نوروز است.
*بنای سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد خشتی جهان
یکی از آثار مهم کشورمان که در یونسکو به ثبت رسیده است گنبد آجری سلطانیه است، اثر تاریخی که نگین گردشگری کشور و جایگاه خاصی در میان صدها اثر تاریخی ایرامی اسلامی دارد.
بنای تاریخی سلطانیه با ارتفاع بنای 48.5 متری و قطر دهانه داخلی آن 25.5 متر ساخته شده است که از نظر ارتفاع پس از کلیسای سانتا ماریا دلفیوره فلورانس با 86 متر و مسجد ایاصوفیه استانبول با 56 متر سومین گنبد مرتفع جهان است.
این بنای هشت ضلعی، الهام گرفته از مقبره سلطان سنجر در مرو با ارتفاع 38 متر بوده که عمده‌ترین مصالح به‌کار رفته در سازه این بنا آجر است، ابداع گنبد دو پوسته پیوسته برای اولین بار در تاریخ معماری جهان در این بنا صورت گرفته است، پوسته بیرونی گنبد با کاشی‌های فیروزه‌ای پوشیده شده است.
تزئینات به کار رفته در این بنای تاریخی انواع کاشی‌کاری، نقاشی روی گچ، آجر‌کاری مشبک، مقرنس‌کاری گچی و آجری و گچ‌بری بر روی پارچه، کتیبه‌‌هایی با مضمون آیات قرآن و احادیث است.
*چمن طبیعی سلطانیه؛ یکی از زیباترین چمن‌زارهای دنیا
چمن طبیعی سلطانیه بخشی از فلات زنجان - ابهر را در بر گرفته که این فلات از فاصله گرفتن دو رشته ارتفاعات موازی که در سمت شرقی- غربی امتداد دارد، تشکیل شده است که با وسعت تقریبی 35 کیلومتر مربع به طول 20 کیلومتر و عرض متوسط دو کیلومتر در سمت جنوب این فلات قرار گرفته است.
شیب عمومی ناحیه از جنوب به شمال و از شرق به غرب است و شیب شهر بسیار اندک و در برخی نواحی به صفر می‌رسد. کاوش‌های زمین‌شناختی، حاکی از این نکته است که در عمق 60 سانتی‌متری سراسر محدوده اراضی چمن سلطانیه را خاک سفید یک‌دست فرا گرفته است که خود مانع از نفوذ آب به اعماق زمین شده و در نتیجه آن، عمل آبیاری چمن به گونه‌ای طبیعی و پیوسته صورت می‌پذیرد. این ویژگی سبب ایجاد یکی از زیباترین چمن‌زارهای دنیا شده است.
شهر سلطانیه با آثار تاریخی و طبیعی خود در ایام نوروز میزبان گردشگران داخلی و خارجی است شهری که شاید برای هر ایرانی بازدید از آن جذاب و دیدنی باشد.