الغدیر؛ کتابی از جنس وحدت اسلامی
بیش از پنجاه سال است که از تدوین کتاب الغدیر می‌گذرد؛ اما در طول این زمان هنوز کسی نتوانسته بر الغدیر حتی صفحه‌ای ردّیه و یا نقدی که قابل اعتنا باشد بنویسد.
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، زهرا فيروزي؛ سال ۱۳۱۷ از یک نویسنده وهابی کتابی منتشر شد با این مضمون که" شیعه اصول اعتقادی مدونی ندارد، آثار تالیفی چندانی ندارد و شهیدی هم در راه عقایدش نداده است". حوزه‌های قم، مشهد و اصفهان درگیر مسائل جدی‌تری با شاه ایران بودند که حجاب را ممنوع و مدارس دینی را تعطیل کرده بود. در این میان در حوزه‌ی نجف اول از همه طلبه‌های جوان واکنش نشان دادند و کار به درگیری بین شیعه و سنی در بعضی شهر‌های عراق رسید. سه مرجع تقلید وقت، سید ابوالحسن اصفهانی، میرزا حسن طباطبایی و آیت‌الله حکیم خیلی زود اطلاعیه‌ای دادند که هیچ کس حق ندارد اقدامی بکند مگر اینکه پاسخ کتاب را بدهد.
مصلحان و دانشمندان روشنفکر اسلامی عصر ما، اتحاد و همبستگی ملل و فرق اسلامی را، خصوصا در اوضاع و احوال کنونی که دشمن از همه جوانب بدان‌ها هجوم آورده و پیوسته با وسایل مختلف در پی توسعه خلافات کهن و اختراع خلافات نوین است، از ضروری‌ترین نیاز‌های اسلامی می‌دانند. اساسا وحدت اسلامی و اخوت اسلامی سخت مورد عنایت و اهتمام شارع مقدس اسلام بوده و از اهم مقاصد اسلام است. قرآن و سنت و تاریخ اسلام گواه آن می‌باشد.
علامه امینی وقتی"شهدا الفضیله" را نوشت ۳۵ سال داشت و سه سالی می‌شد که درسش تمام شده و به تبریز بازگشته بود. شاید هیچ‌کس نمی‌دانست این منبری جوان که برای تامین هزینه زندگی‌اش کشاورزی هم می‌کند، روزی مهمترین دایره‌المعارف شیعه را بنویسد و به یک دعوای قدیمی برای همیشه پایان دهد.
علامه امینی ۱۳ عنوان کتاب تالیف کرده‌است که همه‌ی آن‌ها مرجع هستند. معروف‌ترین این کتاب‌ها "الغدیر" در ۲۰ جلد است که می‌توان آن را دایره‌المعارف تاریخ و فرهنگ شیعه دانست. علامه در ابتدا منابع حدیث غدیر را از کتاب‌های اهل سنت جمع‌آوری کرد، اما به تدریج حاصل کار به مجموعه‌ای از احادیث در مورد شخصیت و امامت حضرت علی علیه السلام و اهل بیت، زندگی‌نامه راویان احادیث، معرفی منابع و کتاب‌هایی که این احادیث در آن‌ها نقل شده، معرفی شاعرانی که شعری درباره غدیر یا اهل بیت سروده‌اند، معرفی دانشمندان شیعه و ... تبدیل شد.
علامه امینی به این نکته که لازم است نظر خود را در این موضوع که نقش الغدیر در وحدت اسلامی چیست، آیا مثبت است یا منفی، خود کاملا توجه داشته‌اند و برای اینکه از طرف معترضان ـ اعم از آنان که در جبهه مخالف خودنمایی می‌کنند و آن‌هایی که در جبهه موافق خود را جا زده‌اند ـ مورد سوء استفاده واقع نشود، نظر خود را مکرر توضیح داده و روشن کرده‌اند. علامه امینی طرفدار وحدت اسلامی هستند و با نظری وسیع و روشن بینانه بدان می‌نگرند. معظم له در فرصت‌های مختلف در مجلدات الغدیر این مسئله را طرح کرده‌اند و ما قسمتی از آن‌ها را در اینجا نقل می‌کنیم: در مقدمه جلد اول اشاره کوتاهی می‌کنند به اینکه الغدیر چه نقشی در جهان اسلام خواهد داشت. می‌گویند: «و ما این همه را خدمت به دین و اعلای کلمه حق و احیای امت اسلامی می‌شماریم».
در جلد سوم (ص۷۷)، پس از نقل اکاذیب ابن تیمیه و آلوسی و قصیمی، مبنی بر اینکه شیعه برخی از اهل بیت را از قبیل زید بن علی بن الحسین دشمن می‌دارد، تحت عنوان «نقد و اصلاح» می‌گویند: «… این دروغ‌ها و تهمت‌ها تخم فساد را می‌کارد و دشمنی‌ها را میان امت اسلام برمی‌انگیزد و جماعت اسلام را تبدیل به تفرقه می‌نماید و جمع امت را متشتت می‌سازد و با مصالح عامه مسلمین تضاد دارد».
نیز در جلد سوم (ص۲۶۸)، تهمت رشید رضا را به شیعه، مبنی بر این که «شیعه از هر شکستی که نصیب مسلمین شود، خوشحال می‌شود تا آنجا که پیروزی روس را بر مسلمین در ایران جشن گرفتند» نقل می‌کنند و می‌گویند: «این دروغ‌ها ساخته و پرداخته امثال رشید رضاست. شیعیان ایران و عراق که قاعدتا مورد این تهمت هستند و همچنین مستشرقان و سیاحان و نمایندگان ممالک اسلامی و غیرهم که در ایران و عراق رفت و آمد داشته و دارند خبری از این جریان ندارند. شیعه بلااستثنا، برای نفوس و خون و حیثیت و مال عموم مسلمین اعم از شیعه و سنی احترام قائل است. هر وقت مصیبتی برای عالم اسلام در هر کجا و هر منطقه و برای هر فرقه پیش آمده است، در غم آن‌ها شریک بوده است. شیعه هرگز اخوت اسلامی را که در قرآن و سنت بدان تصریح شده محدود به جهان تشیع نکرده است و در این جهت فرقی میان شیعه و سنی قائل نشده است».
نیز در پایان جلد سوم، پس از انتقاد از چند کتاب از کتب قدما از قبیل «عقد الفرید» ابن عبد ربه، «الانتصار» ابوالحسین خیاط معتزلی، «الفرق بین الفرق» ابومنصور بغدادی، «الفصل» ابن حزم اندلسی، «الملل و النحل» محمد بن عبدالکریم شهرستانی، «منهاج السنه» ابن تیمیه و «البدایه و النهایة» ابن کثیر و چند کتاب از کتب متأخرین از قبیل «تاریخ الامم الاسلامیه» شیخ محمد خضری، «فجر الاسلام» احمد امین، «الجوله فی ربوع الشرق الادنی»
محمد ثابت مصری، «الصراع بین الاسلام و الوثنیه» قصیمی و «الوشیعة» موسی جارالله می‌گویند: «هدف ما از نقل و انتقاد این کتب این است که به امت اسلام اعلام خطر کنیم و آنان را بیدار نماییم که این کتاب‌ها بزرگترین خطر را برای جامعه اسلامی به وجود می‌آورد؛ زیرا وحدت اسلامی را متزلزل می‌کند، صفوف مسلمین را می‌پراکند، هیچ عاملی بیش از این کتب صفوف مسلمین را از هم نمی‌پاشد و وحدتشان را از بین نمی‌برد و رشته اخوت اسلامی را پاره نمی‌کند.»
علامه امینی در مقدمه جلد پنجم تحت عنوان «نظریة کریمه» به مناسبت یکی از تقدیرنامه‌هایی که از مصر درباره الغدیر رسیده است، نظر خود را در این موضوع کاملا روشن می‌کنند و جای هیچ تردیدی باقی نمی‌گذارند، می‌گویند: «عقاید و آرا درباره مذاهب آزاد است و هرگز رشته اخوت اسلامی را که قرآن کریم با جمله انما المُؤمنون اخوه بدان تصریح کرده پاره نمی‌کند، هرچند کار مباحثه علمی و مجادله کلامی و مذهبی به اوج خود برسد. سیره سلف و در رأس آن‌ها صحابه و تابعین همین بوده است».
نقش مثبت الغدیر در وحدت اسلامی از این نظر است که اولا منطق مستدل شیعه را روشن می‌کند و ثابت می‌کند که گرایش در حدود صدمیلیون مسلمان به تشیع ـ برخلاف تبلیغات زهرآگین عده‌ای ـ مولود جریان‌های سیاسی یا نژادی و ... نبوده است، بلکه یک منطق قوی متکی به قرآن و سنت موجب این گرایش شده است. ثانیا ثابت می‌کند که پاره‌ای اتهامات به شیعه که سبب فاصله گرفتن مسلمانان دیگر از شیعه شده است، از قبیل اینکه شیعه غیرمسلمان را بر مسلمان غیرشیعه ترجیح می‌دهد و از شکست مسلمانان غیرشیعه از غیرمسلمان شادمان می‌گردد و از قبیل این که شیعه به جای حج به زیارت ائمه می‌رود، یا در نماز چنین می‌کند و در ازدواج موقت چنان، بکلی بی‌اساس و دروغ است. ثالثا شخص شخیص امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام را که مظلومترین و مجهول‌القدرترین شخصیت بزرگ اسلامی است و می‌تواند مقتدای عموم مسلمین واقع شود، و همچنین ذریه اطهارش را به جهان اسلام معرفی می‌کند.
بیش از پنجاه سال است که از تدوین کتاب الغدیر می‌گذرد و با اطمینان می‌توان گفت که جامعه محققین اعم از شیعه و سنی با نام الغدیر و با نوشته‌های علمی و عمیق و محققانه و پر احساس علامه امینی آشنا هستند. اما در طول این زمان هنوز کسی نتوانسته بر الغدیر حتی صفحه‌ای ردّیه و یا نقدی که قابل اعتنا باشد بنویسد و این خود نشان‌گر استحکام و متقن بودن مطالب این کتاب است که حتی مخالفین شیعه نیز نتوانسته اند اشکالی بر آن وارد نمایند.
علامه در شبانه روز حدود ۱۷ ساعت مطالعه و کار می‌کردند و برای مطالعه‌ی کتبی که در دسترس نبود رنج سفر‌های گوناگونی را به جان خریدند. ایشان در این‌باره می‌گویند: «من برای نوشتن الغدیر ده هزار جلد کتاب از «باء» بسم الله تا «تاء» تمّت آن خوانده ام و به صد هزار جلد کتاب، مراجعات مکرر داشته‌ام». بدون شک در کنار تلاش و همت والای این مرد بزرگ، عوامل دیگری نیز در خلق این کتاب گران‌سنگ موثر بوده‌است. از علامه امینی و نزدیکان این بزرگوار به کرّات نقل شده‌است که در هنگام مواجه شدن با مشکلی در مسیر نگارش این کتاب، به حرم حضرت علی علیه السلام پناه برده و از آن خورشید عالم‌تاب کمک می‌طلبیدند.
زهرا فيروزي - کارشناسي ارشد ژنتيک دانشگاه تربيت مدرس
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.