بر اساس قرآن و روایات، فرشتگان چند بال دارند؟
پرسش در صحیح بخاری آمده است: «جبرئیل ۶۰۰ بال داشت»، در حالی‌که قرآن در سوره ۳۵ آیه ۱ می‌فرماید: «فرشتگان ۲، ۳ یا ۴ بال دارند». کدام یک صحیح است؟ پاسخ اجمالی در قرآن کریم می‌خوانیم: «الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِکَهِ رُسُلاً أُولی أَجْنِحَهٍ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ یَزیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ».[۱]
خدای تعالی در این آیه شریفه؛ اشاره به آفرینش عالم هستی می‌کند و با استفاده از کلمه «فاطر»، این معنا را به مخاطب القا می‌کند، که خدای تعالی، آسمان‌ها و زمین را از عدم آفرید. انگار که عدم را شکافت و از دل آن، مخلوقات را بیرون آورد. همچنین با استفاده از اسلوب اسم فاعل، بیان می‌کند که افاضه وجود به مخلوقات امری مستمر است و دائماً ادامه دارد که اگر این فیض رسانی لحظه‌ای قطع شود، همه چیز نابود می‌شود.[۲]
در ادامه اشاره‌ای به قدرت خود کرده و می‌فرماید: همان خدایی که فرشتگان را فرستاده خود قرار داد و برایشان بال‌های متعدد عطا کرد که برخی دو بال و برخی سه بال و برخی چهار بال دارند. بال وسیله‌ای برای صعود و بالا رفتن است. آنها با این وسیله از آسمان به زمین و از زمین به آسمان و از موضعی به موضع دیگر جا به جا می‌شوند. در ادامه آیه، می‌فرماید: هر چه را که بخواهد، در آفرینش اضافه می‌کند و خدا بر انجام هر کاری توانا است.[۳]
این آیه دلالت بر منحصر بودن تعداد بال‌های فرشتگان در تعدادهای مذکور ندارد، بلکه ادامه آیه با عنوان کردن این‌که «یَزیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ» اشعار به این مطلب دارد که برخی از فرشتگان بیش از چهار بال دارند.[۴] صاحب «مجمع البیان» نیز با آوردن روایتی از ابن عباس که می‌گوید: «پیامبر در معراج، جبرئیل را با شش‌صد بال مشاهده کرد»، چنین بیان می‌کند که برداشت ایشان نیز از این بخش آیه، همین مطلب است.[۵] از امام صادق( علیه السلام ) نیز نقل شده: «خدا فرشتگان را به گونه‌های مختلفی آفرید و پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) جبرئیل را در حالی دید که شش‌صد بال داشت».[۶] همچنین امام صادق( علیه السلام ) در تفسیر آیه‌ای از قرآن که می‌فرماید: «پیامبر برخی از آیات بزرگ خدا را مشاهده کرد»،[۷] فرمود: «پیامبر، جبرئیل را به گونه‌ای مشاهده کرد که شش‌صد بال داشت و ما بین آسمان و زمین را پُر کرده بود».[۸] در روایتی دیگر نیز آمده: «جبرئیل شش‌صد بال دارد و آنها را فقط در شب قدر باز می‌کند».[۹] بنابراین، روایت موجود در صحیح بخاری[۱۰] نیز مطابق با روایات شیعه است و همان‌طور که گفته شد منافاتی با قرآن کریم ندارد.
[۱]. فاطر، ۱٫
[۲]. طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۷، ص ۶، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
[۳]. همان.
[۴]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۷۱، ص ۷٫
[۵]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۶۲۵، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
[۶]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوی جزایری، سید طبیب، ج ۲، ص ۲۰۶، دار الکتاب، قم، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ش؛ بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۴، ص ۵۳۶، مؤسسه بعثت، قم، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
[۷]. نجم، ۱۸: «لَقَدْ رَأى مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْرى».
[۸]. شیخ صدوق، التوحید، محقق و مصحح: حسینی، هاشم، ص ۱۱۶، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
[۹]. شیخ مفید، محمد بن محمد، الأمالی، محقق و مصحح: استاد ولی، حسین، عفاری، علی اکبر، ص ۲۳۱، کنگره شیخ مفید، قم ، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
[۱۰]. حَدَّثَنَا قُتَیْبَهُ، حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَهَ، حَدَّثَنَا أَبُو إِسْحَاقَ الشَّیْبَانِیُّ، قَالَ: سَأَلْتُ زِرَّ بْنَ حُبَیْشٍ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى «فَکَانَ قَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَى. فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى» [النجم: ۱۰] قَالَ: حَدَّثَنَا ابْنُ مَسْعُودٍ: أَنَّهُ «رَأَى جِبْرِیلَ، لَهُ سِتُّمِائَهِ جَنَاحٍ»؛ بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله( صلی الله علیه و آله و سلم ) و سننه و أیامه(صحیح بخاری)، محقق: الناصر، محمد زهیر بن ناصر، ج ۴، ص ۱۱۵، دار طوق النجاه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
آیات مرتبط
سوره فاطر (۱) : الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِکَهِ رُسُلًا أُولِی أَجْنِحَهٍ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۚ یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ مَا یَشَاءُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
سوره النجم (۱۸) : لَقَدْ رَأَىٰ مِنْ آیَاتِ رَبِّهِ الْکُبْرَىٰ