طولانی شدن نوبت حج و از دست رفتن استطاعت جسمانی و مالی
در حالی که یک میلیون و ۲۰۰ هزار ایرانی در نوبت حج و پنج میلیون و ۸۰۰ هزار ایرانی در نوبت عمره مفرده قرار دارند، با افزایش قیمت ارز هزینه این دو سفر افزایش و زائران متقاضی هر روز پیرتر شده و در حال از دست دادن استطاعت مالی و جسمانی خود هستند.
برخلاف سال‌های قبل (به غیر از سال گذشته) که دولت سعودی در ماه‌های ربیع‌الاول و ربیع‌ثانی دعوت‌نامه‌هایی به کشورهای اسلامی ارسال و از مسئولان حج آن کشورها برای انعقاد قراردادهای حج دعوت به عمل می‌آورد، مسئولان سعودی هنوز از هیچ کشوری برای انعقاد قراردادهای حج دعوت نکرده‌‌اند و این یعنی پنج ماه تأخیر و بلاتکلیفی تمامی کشورهای اسلامی.
سال گذشته نیز همین روند بلاتکلیفی در مسئله حج به صورت گسترده وجود داشت تا اینکه در نهایت عربستان اعلام کرد اجازه حضور هیچ زائر خارجی را در حج نخواهد داد و حج فقط با حضور زائرانی که در این کشور حضور دارند برگزار می‌شود. البته شنیده‌ها حاکی از این است که عربستان تصمیم دارد نظر رسمی خود در خصوص نحوه برگزاری حج ۱۴۰۰ را در ماه رمضان اعلام کند.
البته به صورت جسته و گریخته مسئولان حج این کشور خبرهایی را اعلام می‌‌کنند از جمله اینکه زائران حج امسال قطعاً باید واکسن کرونا زده باشند و تست کرونای آنها منفی باشد اما همچنان هیچ اعلامیه رسمی از سوی این کشور صادر نشده است. این مسئله در حالی است که بسیاری از کشورهای اسلامی انتظار داشتند عربستان زودتر شرایط حج و حداقل عمره رمضانیه را اعلام می‌کرد تا بتوانند برای حضور زائران خود در عمره رمضانیه برنامه‌ریزی کنند اما دولت سعودی روز گذشته مقررات جزئی‌تر نحوه حضور عمره‌گزاران در این کشور را اعلام کرد یعنی فقط هفت روز مانده به آغاز رمضان.
مشکلات مربوط به برگزاری مراسم حج و عمره طی دو سال اخیر به دلیل شیوع کرونا برای همه کشورهای اسلامی مشکل ایجاد کرده اما این مشکلات برای زائران ایران مضاعف‌تر است.
در حال حاضر یک میلیون و ۲۰۰ هزار ایرانی در نوبت حج تمتع قرار دارند. البته برای به دست آوردن آمار دقیق پشت نوبتی‌های حج تمتع باید به سراغ بانک‌ها رفت، چرا که ثبت‌نام‌های حج تمتع در بانک ملی و ثبت نام عمره در بانک ملی و ملت صورت گرفته است و هر زائری می‌تواند هر زمان که خواست به بانک مراجعه کرده و پول خود را به همراه سود آن دریافت کند.
البته در صورت انجام این اقدام ثبت‌نام وی باطل می‌شود و از آنجایی که ممکن است تعدادی از افراد پول خود را پس گرفته باشند و یا افرادی فوت کرده و به دلیل فوت حساب آنها مسدود شده و تکلیف فیش آنها به تصمیم ورثه وابسته باشد، به همین دلیل آمار دقیقی در خصوص پشت نبوتی‌های حج و عمره وجود ندارد. البته سازمان حج و زیارت هر زمان که بخواهد می‌تواند آخرین آما را از بانک درخواست کند.
این تعداد قابل توجه پشت‌نوبتی حج تمتع در حالی است که آخرین ثبت‌نام حج تمتع در ایران سال ۸۶ صورت گرفت و مردم پولی را به عنوان پیش پرداخت به اسم خود در بانک سپرده‌گذاری کردند و بخش قابل توجهی از آنها سال‌هاست که در نوبت هستند. در سال‌های گذشته ایران به صورت سالیانه حدود ۱۰۰ هزار نفر زائر در حج داشت اما اکنون سهمیه حج ایران (بر اساس جمعیت) ۸۷ هزار و ۵۵۰ نفر است و این یعنی حدود ۱۴ سال زمان لازم است که تمام ثبت‌نامی‌های حج به مکه مکرمه مشرف شوند.
البته بعد از فاجعه منا یعنی در سال ۹۵ و به دلیل شیوع کرونا در سال ۹۹ زائران ایرانی در حج تمتع حضور نداشتند و این تأخیرها، نوبت حج را طولانی‌تر کرده است.
پنج میلیون و ۸۰۰ هزار ایرانی در نوبت عمره
در حال حاضر نیز حدود پنج میلیون و ۸۰۰ هزار نفر ایرانی در نوبت عمره مفرده قرار دارند. سال ۹۰ ـ۹۱ نیز آخرین ثبت‌نام عمره مفرده در ایران صورت گرفت و پس از قرعه‌کشی اولویت‌بندی زائران برای اعزام مشخص شد. در آن زمان سالیانه حدود ۸۰۰ هزار ایرانی در عمره حضور داشتند اما این روند با اتفاقات سال ۹۴ و تعرض دو مأمور سعودی به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه عمره متوقف شد. البته فاجعه منا و شهادت زائران ایرانی در این فاجعه و تعلیق روابط سیاسی دو کشور که به بسته شدن سفارتخانه ایران در عربستان انجامید، موجب شد طی پنج سال اخیر ایرانی‌ها در عمره حضور نداشته باشند و به دلیل همین شرایط و اضافه شدن مشکل کرونا همچنان وضعیت عمره ایران نامعلوم است.
البته در صورت برگزاری عمره و حج در سال جاری نیز سهمیه بسیار کمی به کشورها اختصاص داده می‌شود و این یعنی طولانی‌تر شدن پشت نوبت حج و پیرشدن منتظران تشرف به خانه خدا در ایران.
افزایش قیمت ارز و از دست رفتن استطاعت مالی زائران
همه این مشکلات را به مسئله تورم و افزایش بسیار زیاد قیمت ارز اضافه کنید. هزینه حج همه ساله به صورت دلاری تعیین می‌شود و عموماً سه هزار و ۲۰۰ دلار است. با افزایش قیمت ارز در کشور و مشکلاتی اقتصادی حاکم بر کشور که حتی موجب از دست رفتن استطاعت مالی بسیاری از دارندگان فیش حج شده است، دیگر بسیاری از صاحبان فیش‌های حج عملاً توان حضور در مکه را نخواهند داشت.
زائرانی که سال گذشته برای حضور در حج ۹۹ ثبت نام کرده و هزینه سفر خود را پرداخت کردند، دلار را به قیمت ۹ هزار تومان خریده و این پول با برنامه‌ریزی سازمان حج و زیارت در بانک به صورت ذخیره باقی ماند و اگر زائران سال گذشته امسال بخواهند به حج بروند از آنجایی که پول آنها به صورت دلار محفوظ مانده است با افزایش هزینه بسیار زیاد مواجه نخواهند بود اما زائرانی که بخواهند ثبت‌نام کنند باید هزینه سنگینی را پرداخت کنند.
از سوی دیگر به دلیل شرایط کرونا با افرایش کلی هزینه سفر حج مواجه خواهیم شد چرا که باید فاصله‌گذاری در هتل‌ها و وسایل نقلیه صورت بگیرد و این یعنی اتاق‌هایی که در سال‌های گذشته به چهار تا پنج نفره اجاره داده می‌شد اکنون باید به دو نفر اجاره داده شود.
عمره شاید ۳۰ میلیون شود
بر همین روال اگر عمره برگزار شود به نظر می‌رسد مردم باید حدود ۳۰ میلیون تومان پرداخت کنند تا بتوانند عازم عمره مفرده شوند. این در حالی است که مردم سال ۸۶ حدود یک میلیون تومان برای ثبت‌نام حج هزینه کردند و در آن زمان قیمت حج تمتع یک میلیون و ۲۰۰ تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان بود. سال ۹۱ نیز قیمت عمره حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان بود که ۸۰۰ هزار تومان از مردم برای ثبت‌نام دریافت شده و این پول با سود ۱۶ درصد در بانک‌ها مانده و عملاً دولت و بانک‌ها از آن بهره برده‌اند و اکنون آن مقدار پول عملاً ارزش چندانی ندارد و برای حضور در عمره و حج مابه‌التفاوت قابل توجهی به زائران تحمیل خواهدشد.
در این شرایط عملاً از دولت هم نباید و نمی‌توان انتظار داشت که از زائران حج تمتع و عمره حمایت و ارز ارزان‌تری در اختیار آنها قرار دهد چرا که عمره زیارتی مستحبی است و حج نیز در هر شرایط فقط برای دارندگان استطاعت مالی واجب است و قدر مسلم اولویت دولت باید اختصاص ارز به مسائل و نیازهای مهم‌تر عموم مردم باشد و در این میان می‌توان گفت فقط حق سپرده‌گذاران حج و عمره تضییع شده که به دلیل نوسانات موجود پول آنها ارزش خود را از دست داده و طولانی شدن نوبت به پیرتر شدن و حتی از دست رفتن استطاعت مالی و سلامت جانی آنها منجر شده است.
بخش قابل توجهی از این مشکلات به دلیل سیاست اشتباه دولت‌های قبلی در ثبت‌نام گسترده از مردم برای حضور در حج و عمره و تشکیل نوبت‌های طولانی برای حج و عمره است؛ سیاستی که همان زمان هم با مخالفت گسترده اصحاب رسانه و کارشناسان حج و عمره مواجه شد و حتی نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت هم با آن مخالف بود اما در نهایت ثبت نام گسترده عمره انجام گرفت.
به هر صورت همچنان باید منتظر ماند و دید عربستان چه تصمیمی درباره حج سال جاری خواهد گرفت و این صف طولانی پشت نوبت حج و عمره تا چه سالی همچنان ادامه خواهدداشت.