مسجد 24متری، بعد از یک قرن هنوز پایگاه محله است
یکی از سادهترین و در عین حال کوچک‌ترین مساجد تاریخی مشهد، مسجد امام حسن مجتبی(ع) در عیدگاه است که با وجود سادگی و بیآلایشی، تاریخچه‌ای عجیب در پس آن پنهان است. این مسجد نه معماری منحصربه‌فردی دارد و نه در ساخت آن از سبک و سیاق خاصی استفاده شده است. تنها مشخصه‌ای که این مسجد را در بین مساجد منحصربه‌فرد می‌کند، ارتباط تنگاتنگش با مردم و کسبه بازار رضا(ع) است که در طول بیش از یک قرن گذشته همچنان برقرار مانده است. این مسجد علاوه بر سادگی، ویژگی دیگری نیز دارد و آن کوچک بودنش است که به گفته اهالی، این مسجد یکی از کوچک‌ترین مسجدهای اطراف حرم مطهر و کوچک‌ترین مسجد عیدگاه به شمار می‌رود.
مسجد 24متری
ظاهر و نمای مسجد همانند سایر مساجدی که در ذهنمان شکل گرفته، نیست و حتی ممکن است با خانه‌ای قدیمی و کوچک اشتباه گرفته شود.
تنها سندی که باعث می‌شود دچار این اشتباه نشویم، تابلو کوچکی است که بر سردر این نمای قدیمی نصب شده و روی آن نوشته شده است: «مسجد امام حسن مجتبی(ع)». این ملک موقوفه‌ای 24متری گنبد و گلدسته‌ای ندارد و سقف آن همانند خانه‌های معمولی است. یک در چوبی کوچک به رنگ فیروزه‌ای دارد و تنها یک پنجره دومتری نور را به داخل اتاقی که برای نمازگزاران در نظر گرفته شده است، هدایت می‌کند.
بیش از 100سال قدمت
از واقف این مسجد اطلاعات دقیقی در دست نیست و تمام اطلاعات ما از کتیبه کوچکی است که در داخل مسجد نصب شده است. روی این کتیبه سال ساخت این مسجد و همچنین اسم و رسم واقف آن نوشته شده است.
آن‌طور که روی کتیبه نوشته شده، واقف این مسجد کوچک محمد یزدی است و مسجد امام حسن مجتبی(ع) در سال1307 هجری‌قمری، یعنی تقریبا 137سال پیش، در یکی از اضلاع کاروان‌سرا ساخته شده است. البته محمد یزدی برای مسجد کوچکش موقوفاتی نیز دارد؛ ازجمله این موقوفات پای آبی بوده که در کتیبه عنوان شده است از محل عایدات آن برای مسجد هزینه شود.
مسجدی برای کسبه
مسجد امام حسن مجتبی(ع) برای برپایی نماز اهالی محله ساخته نشده است، بلکه واقف آن، یعنی یزدی، مسجد وقفی‌اش را برای کسبه احداث کرده است. طبق صحبت یکی از کسبه بازار رضا(ع)، وقتی بازار ساخته شده مسجدی درون آن برای نماز خواندن تعبیه نشده و به همین دلیل از زمانی که کسبه به یاد دارند درِ این مسجد برای برپایی نماز به روی کسبه باز شده است.
معماری و تزیینات مسجد کوچک
مانند سایر مساجد کوچک محلی، مسجد امام حسن مجتبی(ع) نیز گچبری و تزیینات خاصی ندارد. سقف بنا از بیرون همانند سقف خانه‌های معمولی است و طاق و گنبدی ندارد. بخش ورودی با یک قاببندی ساده، از نشیمنگاه و خیابان تفکیک شده است.
مسجد به‌صورت شمالی‌جنوبی است و در عرض 3متر و طول 5/5متر بنا شده و در قسمت‌هایی از بنا طاقچه‌هایی برای قراردادن قرآنها تعبیه شده است.
از این مسجد به‌عنوان کوچک‌ترین مسجد مشهد یاد می‌شود. هیچ سند و مدرکی در این‌باره وجود ندارد، اما نام این مسجد ابتدای فهرست مساجد کوچک بعد از مسجدی کوچک در محله چهارباغ قرار دارد.