حجت‌الاسلام پناهیان: مردم را با روش‌های غلط از دین بیزار کرده‌ایم/ حذف سرزنش از موعظه

گروه معارف ــ استاد و نویسنده برجسته حوزه با بیان اینکه تبلیغ صحیح را بلد نیستیم، افزود: ادبیات ما در مقام تبلیغ دین اساساً با کلام دین و قرآن و سیره معصومین(ع) سازگاری ندارد و به همین دلیل عموم تبلیغات دینی موجب نفرت مردم از دین است.

از قم، حجت‌الاسلام‌والمسلمین علیرضا پناهیان، استاد و نویسنده برجسته حوزه، امروز، سوم تیرماه در مراسم گرامیداشت روز تبلیغ و اطلاع‌رسانی دینی در مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران در قم گفت: تفکیک فعالیت‌های نظری از میدان عمل در محیط‌های دانشگاهی ضربه‌های زیادی پدید آورده زیرا دانشگاهیان علومی را فرا می‌گیرند ولی کشاورزی و صنعت ما از دانش آن‌ها کم بهره و بی‌بهره هستند یعنی افرادی تربیت می‌شوند که به درد میدان عمل نمی‌خورند.

وی با بیان اینکه در رشته‌های پزشکی این اتفاق رخ نداده است چون بیمارستان‌ها کاملاً با محل علم تلفیق شده است، افزود: حال باید ببینیم که حوزه که محل آموزش دین است چقدر به صحنه عمل نزدیک است زیرا سازمان‌هایی، طلبه تربیت می‌کنند و برخی سازمان‌های دیگر به اعزام مبلغ می‌پردازند.

دروس خارج غیرکاربردی در حوزه

پناهیان با بیان اینکه صحنه علم و عمل در حوزه جداست؛ لذا علم لاینفع تحصیل می‌شود اظهار کرد: ما می‌توانیم دروس خارجی داشته باشیم که به معضلات جاری جامعه مانند بانک و تعلیم و تربیت کاری نداشته باشد؛ ما می‌توانیم عالمی دینی داشته باشیم که تا حد زیاد گره‌گشای مشکلات اجتماعی نباشد و جامعه را به سمت اهداف عالی سوق ندهد.

این خطیب برجسته با بیان اینکه تفکیک علم و عمل در وزارت علوم با صراحت مورد تأکید است بیان کرد: اگر ما بتوانیم حوزه را در عمل هم فعال کنیم می‌توانیم موفق‌تر باشیم البته بحث معاونت تبلیغ در مدارس که ایجاد شده است در راستای اصلاح این مسئله است.

پناهیان با بیان اینکه رهبری در چند سال اخیر بر این مسئله تأکید کرده‌اند که حوزه‌های علمیه غیر از رهبری سیاسی جامعه مسئولیت رسیدگی به آسیب‌دیدگان اجتماعی جامعه و محرومان را هم دارد بیان کرد: در مسئله این سیل این موضوع به خوبی نمایان شد و تاثیر مثبتی هم داشت و شاید در آینده در حوزه بخش‌هایی داشته باشیم که نیازهای اجتماعی محرومان را جمع‌آوری و به دست آنان برسانند.

این استاد و محقق حوزه با بیان اینکه عالم دین، مسئولیت تحقق دین در جامعه را دارد افزود: ما عرصه‌های مختلفی برای عمل مانند تبلیغ، دلجویی از آسیب‌دیدگان و محرومان و مهمتر از آن بحث تحقق دین در جامعه را داریم.

گفت‌وگوهای علمی حوزه با تبلیغ دین بیگانه است

وی با تأکید بر اینکه حوزه از تبلیغ فاصله دارد و گفت‌و‌گوهای علمی نسبت به تبلیغ دین بیگانه است و ای کاش طوری بود که اگر در محله‌ای معضلی ایجاد می‌شد مدیر حوزه آن محله را بازخواست می‌کردیم بیان کرد: در شرایط فعلی اگر عرصه تبلیغ را به حوزه تعلیم نزدیک کنیم ممکن است فجایعی به بار بیاید زیرا دروسی که طلاب می‌خوانند غالباً به درد تبلیغ نمی‌خورد؛ تصور عوامانه‌ای در حوزه رایج است که اگر طلبه‌ای همین درس‌های حوزه را بخواند و فن تبلیغ و هنر خطابه داشته باشد کفایت می‌کند در حالی که ما نیازمند دانش‌های میان‌رشته‌ای هستیم که هنوز تولید نکرده‌ایم.

پناهیان با بیان اینکه بدون روانشناسی اجتماعی و علوم انسانی اسلامی نمی‌توانیم به تبلیغ بپردازیم افزود: وقتی یک طلبه از دانش رشد یک جوان و نوجوان برخوردار نیست چگونه می‌خواهد با جوان حرف بزند؛ امروز حتی می‌بینیم تعلیم حوزه برای تربیت خود طلاب هم کافی نیست. اگر به روایت امام صادق(ع) توجه کنیم که انسان‌ها با هم متفاوت آفریده شده‌اند اگر کسی به این تفاوت‌ها توجه کند احدی، احد دیگر را سرزنش نخواهد کرد؛ لذا اگر طلبه به این تفاوت توجه نکند می‌تواند خیلی را از دین‌گریزان کند.

عموم تبلیغات دینی موجب نفرت مردم از دین است

پناهیان با بیان اینکه اگر عالم دین، شناخت کافی از دین داشته باشد می‌تواند مبلغ دین باشد ولی امروز کسی می‌تواند در حوزه فقیه شود بدون اینکه یک آیه قرآن را بلد باشد یا خیلی از روایات را نداند بیان کرد: عموم تبلیغات و آموزش‌های دینی غالباً موجب نفرت از دین می‌شود؛ به چند نفری که دور یک عالم دینی را گرفته‌اند منحصر نشویم؛ ادبیات ما در مقام تبلیغ دین اساساً با کلام دین و قرآن و سیره معصومین(ع) سازگاری ندارد؛ وقتی به مبلغان موفق می‌نگریم می‌بینیم تبلیغشان کاملاً با قرآن تفاوت دارد زیرا ما در حوزه، استدلال و برهان کلامی و فلسفی یاد می‌گیریم ولی قرآن غالباً به صورت توصیفی به بیان حقائق می‌پردازد؛ اثبات حقانیت در بسیاری از نفوس نفرت‌زا است ولی توصیف نیاز به هنر و حکمتی دارد که از آن بی‌بهره هستیم.

وی افزود: برهان و دلیل آوردن برای رفع شبهه کار چندان ارزشمند و قیمتی از نظر عقلانی نیست و کسی که این دانش را دارد کمی از دانش را بلد است ولی اینکه کسی حقیقت را درست تعریف کند نیازمند اشراف جامع دارد که چنین توانمندی در حوزه به دست ما نمی‌آید.

پناهیان بیان کرد: این روحیه عوامی هنوز در میان برخی از ما حوزویان هست که منبر و تبلیغ را نیازمند دانش نمی‌دانیم در حالی که به دانش و فقهی بیشتر از کلام سنتی نیاز داریم؛ مثلاً آیا ما می‌توانیم در مقام توصیف محجبه‌ها و بی حجابی توصیفی عالمانه داشته باشیم یا فقط زبان نهی را بلد هستیم؛ اگر می‌توانستیم حقائق معنوی و زیبای خود را درمقام توصیف تبیین کنیم مسلماً خیلی جلوتر بودیم؛ مثلاً ما غرق در نعمت ولایت هستیم و ولایت برای ما اقتدار و آزادی وامنیت آورده است ولی هنوز یک جلد کتاب در مورد توصیف ولایت فقیه نوشته نشده و همه در مورد دفاع از ادله و بخشی از مبانی ولایت فقیه است.

کتاب عالمانه در توصیف معاد نداریم

پناهیان ادامه داد: علوم انسانی غربی بدون مبنا فقط به توصیف پرداخته و دل‌ها را برده است؛ در قرآن دائما حال ولایت‌گریزان و ولایت‌پذیران را توصیف کرده است؛ در قرآن انبیاء و اولیاء توصیف شده‌اند؛ ما معاد را اثبات می‌کنیم ولی یک کتاب عالمانه نداریم که معاد را توصیف کند؛ ما طلاب درکی از وصف معاد نداریم و عمقی هم برای آن قائل نیستیم که بخواهیم توصیف کنیم؛ لذا وقتی به توصیف لباس و طراحی اتاق بهشتیان می‌رسیم می‌گوئیم خب خدا این نعمات را چون جذاب است فرموده است.

وی افزود: اگر تبلیغ را بلد بودیم آیا باید به این سوء‌تفاهم گسترده در جامعه برسیم؛ نباید به خودمان شک کنیم که شاید روش ما غلط است به جای اینکه فکر کنیم همه مردم بیمار هستند؛ یکبار نباید به خودمان تردید کنیم که دانش و عمل ما باید در کنار هم باشد و نیست؛ لذا ایرادی در ما وجود دارد؛ کار به جایی رسیده که امروز برای رساله‌های عملیه ما جوک درست کرده و گفته‌اند که هر چیزی که لذا دارد حرام است؛ آیا این محصول آن نیست که ما دانش تبلیغ را نداریم و درست دین را به جامعه نداده‌ایم.

پناهیان با بیان اینکه ما مردم را با روش‌های غلط خود از دین بیزار کرده‌ایم تصریح کرد: فعالیت تبلیغ اگر چهره به چهره و در کف میدان و با انواع طبقات اجتماعی باشد و بازتاب‌های آن را ببینیم می‌تواند انسان را به فکر فرو ببرد و موثر باشد ولی بنده همانند بسیاری از عالمان اهل فضل در حوزه از دانش اندک تبلیغ دین برخوردار هستم و به همین دلیل موفقیت کمی داریم. الان نمی‌دانیم که از کلاس اول تا ششم به تدریج چه سوره‌هایی را به فرزندان آموزش بدهیم ولی کسانی که سند ۲۰۳۰ درست می کنند می‌دانند در سال اول و دوم تا ششم چه بلایی بر سر بچه‌ها بیاورند و چطور آنان را منحرف کنند.

وی افزود: بنده سال‌ها در زندان‌ها به تبلیغ اعدامی‌ها و تروریست‌ها و دیگران پرداخته‌ام تا جایی که بنده را مسخره می‌کردند ولی معتقدم باید با این افراد بنشینیم و آن‌ها را بشناسیم و داروهای مختلف برای درمان آنان به کار ببریم و فکر نکنیم همه را می‌توان به تیغ اعدام سپرد؛ بنده در میدان عمل متوجه شدم که تیپ‌های مختلف از انسان‌ها وجود دارند و هر کدام دارویی می‌خواهند.

حذف سرزنش از موعظه

وی با تأکید بر اینکه اگر سرزنش را از موعظه ما مبلغان بردارند چیزی دیگری باقی نمی‌ماند ادامه داد: ببینیم ما با تبلیغ نابخردانه خود چه مقدار افراد را مأیوس و چه مقدار افراد را مغرور کرده‌ایم؛ گاهی ائمه جماعات ما از برخی نماز اول وقت خوان‌ها تقدیر می‌کنند تا جایی که آن‌ها مغرور می‌شوند در صورتی که ممکن است برخی اگر شرابخور هم باشند اول وقت بخورند.

وی با بیان اینکه تبلیغ و رفت و آمد و نشست و برخاست با مردم نقش مهمی در تقویت حوزه و تحقق دین دارد افزود: قریب به اتفاق مراجع تقلید از منبری‌های درجه یک بوده‌اند زیرا تبلیغ کمک زیادی به بحث مرجعیت و خوش فهمی دارد و انسان در مقام عمل بر دانش او افزوده می‌شود.

پناهیان تصریح کرد: در هدایت مردم در موضوعاتی مانند سبک زندگی بسیار درمانده هستیم؛ اگر از ما بپرسند که انسان‌ها چه ساعتی باید سر کار بروند جز موارد نادر کار فقهی نکرده‌ایم در حالی که در غرب نهضت شروع کار از همان زمانی که ما آن را بین الطلوعین می‌نامیم آغاز شده و از لحاظ تجربی به آن رسیده‌اند.

وی افزود: نوع مدارس مذهبی ما یعنی مدارس غیرانتفاعی سعی می‌کنند کودکان را جلب نماز کنند و موفق هم می‌شوند ولی بیشتر این افراد از دبیرستان نماز را ترک می‌کنند زیرا نماز را با رویکرد مهربانانه و نه مؤدبانه به آنان یاد داده‌اند زیرا نماز رعایت ادب به درگاه خدا و دستوری برای اطاعت است ولی ما آن را به موضوعی محبت‌آمیز بدل کرده‌ایم از این رو معتقد نباید به هر روشی برای جذب کودکان و نوجوانان متوسل شویم.