تأثیر اختلاف افق‌ها در اثبات هلال ماه رمضان و پایان آن در آرای اهل سنت و شیعه
گروه معارف ــ اختلاف افق‌ها و تأثیر آن در محقق شدن اثبات هلال ماه و پایان یافتن آن از منظر فقهای مذاهب اسلامی بررسی می‌شود.
از خراسان رضوی، همانطور که گفته شد در بحث استهلال ماه رمضان موضوعاتی مانند غروب هلال بعد از شفق، تطّّوق، شهادت شاهد، شهادت زن، حکم حاکم در رؤیت هلال، شهادت بر شهادت، چگونگی ثبوت هلال در قطبین، وظیفه شاک در هلال شوال، ضابطه وحدت و تقارب افق، لیلةالقدر و ارتباط با رؤیت را می‌توان از جمله مصادیق عبارت «اختلاف امت من رحمتی» دانست.
در این بخش به بررسی اختلاف افق‌ها می‌پردازیم. در این خصوص امکان دارد که هلال ماه در کشوری، یک شب زودتر از کشورهای دیگر دیده شود که علت این امر، اختلاف افق‌های آن کشورهاست. همانطور که زمان طلوع خورشید در کشورها متفاوت است، اختلاف افق ماه در فاصله کمتر از ۲۴ فرسنگ امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین برخی از علمای شافعی معتقدند آغاز روزه و پایان آن در کشورهای مختلف به خاطر گوناگونی افق‌ها در مسافت‌های دور متفاوت است در حالی که عموماً فقها معتقد هستند که صرفه نظر از اختلاف افق‌ها آغاز روزه و عید فطر بین تمام مسلمانان یکی است. طبق این نظریه هرگاه رویت هلال در یکی از کشورها به اثبات برسد، روزه بر تمام مسلمانان فرض می‌شود.
دلیلی که جمهور به آن استدلال می‌کنند این حدیث است؛ «صوموا لرویته وافطروا لرویته فان غم علیکم فکملوا عده شعبان ثلاثین». این حدیث می‌گوید «با رویت هلال روزه بگیرید و با رویت هلال شوال روزه را بخورید و چنانچه هوا ابری بود، ماه شعبان را ۳۰ روز کامل حساب کنید» اما ادله‌ای که شافعیه به آن استناد می‌کنند، حدیث کُریب است. شاید مسئله اختلاف افق، رأی و نظر جمهور که می‌گوید هر کشور که هلال را دید بر کشورهای اسلامی هم لازم است از آن پیروی کنند ترجیح داده شود چون این برای وحدت کلمه مسلمانان نیکوتر است.
حکم حاکم شرع به رویت هلال
صاحب «حدائق» می‌گوید «گروهی از اصحاب که از جمله آن‌ها علامه است، تصریح کرده‌اند به اینکه در ثبوت هلال به وسیله دو شاهد عادل، حکم حاکم شرط نیست بلکه اگر دو عادل هلال را رؤیت کند ولی نزد حاکم شهادت ندهند، بر هر کس که شهادت آن دو را بشنود و عدالت آن‌ها را بداند، روزه نگرفتن و روزه افطار کردن واجب است اما رؤیت هلال توسط حاکم شرع به تنهایی نیز برای عمل به روزه گرفتن کافی است و به‌طور کلی اکثر فقهای معاصر شیعه می‌گویند با حکم حاکم شرع، اول ماه ثابت می‌شود».
تخمین و ارزیابی نسبت به دخول هلال ماه
در برخی از روایات صحیح، از مالک و او از نافع و او از ابن عمر روایتی نقل شده که به نوعی سند طلایی محسوب می‌شود و نزد امام بخاری أصح سندهاست. در این روایت بیان شده «اذا غم علیکم فاقدروا له». امام نووی در مجموع می‌گوید احمدبن حنبل و گروه اندکی گفته‌اند که این عبارت به معنی آن است که آن را تنگ‌تر کنید؛ یعنی بر حسب برج‌های فلکی و ماه‌ها تخمین بزنید و حساب کنید. ابوحنیفه و شافعی و جمهور سلف و خلف می‌گویند این عبارت یعنی اینکه ۳۰ روز برای ماه شعبان تخمین و تقدیر کنید.
با پیشرفت علم تمسک به فنون و ابزار جدید جهت کشف هلال ماه، اتحاد امت اسلامی را در انجام شعائر و عبادات محقق می‌سازد و آنچه بدیهی است و نیازمند دلیل نیست، این است که یقیناً آغاز ماه‌های قمری ثابت و ارتباطی با کشورها و مناطق مختلف ندارد؛ هرچند که طلوع ماه متفاوت است؛ پس هرگاه ماه بعد از خورشید غروب کرد، ماه جدید آغاز شده است.
منابع:
مسلم
شوکانی
وسائل الشیعه
مجموع نووی
ابن رشدوهبه الزحیلی