چرا نفت ایران را نمی‌توان به‌سادگی از بازار حذف کرد؟
آژانس بین‌المللی انرژی در بخشی از گزارش اخیر خود در خصوص تحولات بازار نفت، به این نکته اشاره کرده است که کمیت تنها عامل تعیین‌کننده در بازار نفت نیست و نباید از تفاوت‌های کیفی گریدهای نفتی غافل شود.
به نقل از پایگاه خبری اتاق بازرگانی ایران، تحریم شرکت نفت ونزوئلا (پترولئوس دی ونزوئلا) از سوی آمریکا بار دیگر نشان داد که نفت تا چه اندازه برای سیاستمداران اهمیت دارد.
در سال ۲۰۱۸ ونزوئلا روزانه ۴۵۰ هزار بشکه نفت خام به آمریکا صادر کرد؛ این در حالی است که صادرات نفت ونزوئلا به آمریکا سال ۱۹۹۸ یعنی اندکی قبل از به قدرت رسیدن هوگو چاوز فقید، ۱.۷ میلیون بشکه در روز بود. البته تولید نفت ونزوئلا که در سال ۱۹۹۸ حدود ۳.۴ میلیون بشکه در روز بود اکنون به ۱.۳ میلیون بشکه در روز رسیده است و این افت فاحش تولید کاملاً در کاهش چشمگیر صادرات نفت این کشور به آمریکا نمود پیدا کرده است. بخش عمده نفت صادراتی ونزوئلا به آمریکا، در پالایشگاه‌های شرکت سیتگو (از شرکت‌های زیرمجموعه شرکت نفت ونزوئلا) به مصرف می‌رسد.
ونزوئلا در سال ۲۰۱۸ صادرات نفت خود به چین را افزایش داد تا بازار نفت خود را متنوع‌تر کند و البته بخشی از میلیاردها دلار بدهی خود به چین را از این طریق بپردازد. ونزوئلا در سال‌های قبل صادرات خود به هند را نیز افزایش داده و به روزانه ۳۶۰ هزار بشکه در سال ۲۰۱۷ رسانده بود؛ هرچند مشکلات داخلی ونزوئلا موجب کاهش ۱۱ درصدی این رقم در سال ۲۰۱۸ شد.
همه ما می‌دانیم که تحریم‌های آمریکا علیه شرکت نفت ونزوئلا، صادرات نفت را برای این شرکت دشوارتر از قبل کرده است اما حتی انتشار خبر این تحریم‌ها نیز تغییر چندانی را در قیمت جهانی نفت خام به دنبال نداشته است. به لحاظ کمی بازار نفت قادر است پس از انجام تغییرات مرتبط با مسائل حمل‌ونقل و لجستیک، کاهش صادرات نفت ونزوئلا را جبران کند زیرا ظرفیت مازاد در بازار به اندازه کافی وجود ندارد و اجرای توافق اوپک و متحدانش برای کاهش سطح تولید –که باعث می‌شود بخشی از ظرفیت تولید این کشورها بلااستفاده بماند- نیز بر این ظرفیت مازاد افزوده است.
اما کیفیت نفت نیز مسئله مهم دیگری است که از قضا با توجه به تحولات اخیر اهمیت بیشتری پیدا کرده است. تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ونزوئلا، کاهش روزانه ۹۳۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت اوپک در ماه ژانویه و نیز کاهش تولید نفت در استان آلبرتای کانادا مستقیماً بر میزان عرضه جهانی نفت سنگین و ترش تأثیر گذاشته است.
نفت تولیدی شرکت نفت ونزوئلا عمدتاً جزو سنگین‌ترین گریدهای نفتی جهان محسوب می‌شود و این شرکت قبل از صادر کردن نفت خود آن را از طریق ممزوج کردن با گریدهای نفتی سبک‌تر و یا با استفاده از رقیق‌کننده‌های وارداتی، رقیق‌تر می‌کند. از آنجا که در حال حاضر صادرات رقیق‌کننده‌ها به ونزوئلا هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفته و از سوی دیگر شرکت ملی نفت ونزوئلا نیز با مشکلاتی در زمینه تولید گریدهای نفتی سبک مواجه است، این شرکت حتی اگر بتواند با عبور از تحریم‌های آمریکا برای نفت خود مشتری پیدا کند، باز هم کار سختی برای تولید نفت متناسب با ویژگی‌های مورد درخواست مشتریانش خواهد داشت.
سال‌ها قبل از اوج‌گیری انقلاب نفت شیل در آمریکا، پالایشگاه‌های جنوبی این کشور با توجه به انتظارات خود از آینده اقدام به سرمایه‌گذاری روی تجهیزات مناسب برای پالایش گریدهای نفتی سنگین‌تر و ترش‌تر کرده بودند؛ اما اکنون نه‌تنها صادرات نفت سنگین ونزوئلا به آمریکا کاهش یافته است، بلکه مکزیک و عربستان –که جزو بزرگترین صادرکنندگان نفت سنگین به آمریکا بوده‌اند- نیز صادرات نفت خود به این کشور را به میزان چشمگیری کاهش داده و توجه خود را بازارهای به‌سرعت در حال رشد آسیایی معطوف کردند.
در ادامه افزایش صادرات گریدهای نفتی سنگین و ترش از کانادا به پالایشگاه‌های جنوبی آمریکا از یک سو و ممنوعیت صادرات نفت آمریکا در شرایطی که تولید نفت شیل به‌شدت رشد کرده بود از سوی دیگر باعث شد تا موجودی انبارهای نفت در آمریکا به سقف تاریخی خود برسد و تولیدکنندگان نفت شیل مجبور به فروش محصول خود با قیمت‌های کمتر از حد انتظارشان شوند. در اواخر سال ۲۰۱۵ اما دولت آمریکا ممنوعیت صادرات نفت که از سال ۱۹۷۵ آغاز شده بود را لغو کرد و این تصمیم دولت به تولیدکنندگان نفت شیل کمک کرد تا محصولشان را با قیمت‌های بسیار بالاتری به بازارهای خارجی عرضه کنند. این فعل و انفعالات باعث شد تا نیاز پالایشگاه‌های جنوبی آمریکا به نفت خام سنگین ونزوئلا و خاورمیانه همچنان پابرجا بماند.
اکنون با توجه به کاهش عرضه نفت سنگین، قیمت آن در بازار آمریکا رو به افزایش نهاده است. در ماه نوامبر قیمت هر بشکه نفت خام سنگین مارس بیش از چهار دلار کمتر از قیمت نفت سبک لوئیزیانا بود اما اکنون این فاصله به کمتر از یک دلار رسیده است. همچنین از زمان اعلام خبر تحریم نفت ونزوئلا تاکنون، برتری قیمت نفت مارس در برابر نفت سبک تگزاس از ۴.۵ دلار به ۷.۵ دلار در هر بشکه افزایش یافته است.
در حال حاضر بعید به نظر می‌رسد که سایر تولیدکنندگان نفت سنگین (مثلاً عربستان) بخواهند به‌منظور جبران کمبود عرضه نفت سنگین در بازار، تولید نفت خود را افزایش دهند. البته با توجه به اینکه بازار نفت همچنان در حال هضم مازاد عرضه در نیمه دوم سال گذشته میلادی است و پیش‌بینی‌ها از مازاد عرضه‌ای به میزان ۱.۳ میلیون بشکه در روز طی سال جاری میلادی حکایت دارند، کاهش عرضه نفت سنگین تاکنون منجر به رشد نجومی قیمت‌ها نشده است.
وقتی صرفاً صحبت از کمیت باشد، باید گفت افزایش تولید نفت خام آمریکا تا پایان سال جاری به‌تنهایی برای جبران حذف کامل نفت ونزوئلا از بازار کفایت خواهد کرد. اما وقتی پای کیفیت نیز به میان بیاید، وضعیت پیچیده‌تر می‌شود. کیفیت هنوز هم مهم است.